پروفسور محمدنبی نعمتی، جراح برجسته مغز و اعصاب و رئیس کلینیک جراحی مغز و اعصاب بیمارستان بن در آلمان، برای نخستین بار در جهان موفق به ابداع دستگاهی شده است که با بهره‌گیری از آن کنترل ادرار و مدفوع و مهم‌تر از آن کنترل روابط جنسی در بیماران قطع نخاعی امکان‌پذیر می‌شود.
پروفسور نعمتی که پیش از این برای نخستین بار روش جراحی ترمیم شکستگی‌های مهره‌ها را به روش جراحی بسته با تزریق سیمان و همین‌طور نصب پروتز ستون فقرات و گردن را به ایران آورده بود، حالا با ابداع روش جدیدی که حاصل 6سال تلاش و تحقیق مستمر اوست و طی 3سال اخیر بر روی 120بیمار قطع نخاع در بیمارستان پروتستانت دانشگاه بن آلمان آزمایش شده و نقش مؤثری در بهبود کیفیت زندگی بیماران قطع نخاعی داشته است، نه تنها افتخاری جدید برای ما ایرانیان آفریده بلکه با به همراه آوردن این دانش جدید به ایران، افق تازه‌ای را در برابر مصدومان قطع نخاعی که آمار قابل توجهی را به خود اختصاص داده‌اند، گشوده است.
آنچه پیش رو دارید، حاصل گفت‌وگو با پروفسور نعمتی، در روزهایی است که برای انتخاب بیماران و معرفی طرح به ایران آمده بود.
- طرح جدید شما چیست؟
طرح جدید یا طرح‌های جدید؟! باید بگویم چند طرح به موازات هم پیش می‌روند؛ طرح‌های جدیدی که به واسطه ابداع دستگاهی، کنترل ادرار و مدفوع و سیستم تناسلی را امکان‌پذیر می‌کند و در واقع ضمن رفع مشکل کنترل ادرار و مدفوع بیماران قطع نخاع، امکان برقراری روابط جنسی طبیعی در آنها فراهم می‌شود.
البته در ایران، طی 6 ماه آینده و پس از اقدامات لجستیکی این جراحی در ایران امکان‌پذیر خواهد شد، زیرا انجام این کار، احتیاج به بیماریابی و تست آنها دارد و در حقیقت اولین عمل جراحی، از نظر زمانی 6 ماه دیگر در ایران انجام خواهد شد.
- این طرح چطور موجب بهبود کیفیت زندگی بیماران می‌شود؟
این جراحی بر روی بیماران قطع نخاعی که مشکل آنها در اثر سانحه یا در اثر بیماری‌هایی که نخاع را تحت فشار قرار می‌دهد، ایجاد شده، انجام می‌شود و با توجه به محدودیت‌هایی که این بیماران دارند، مشکلات فکری، روحی و جسمی در آنها به‌وجود می‌آید که روابط اجتماعی این افراد را نیز تحت تأ‌ثیر قرار خواهد داد و ایجاد معضل می‌کند.
در واقع همین‌که این بیماران به دلیل اختلالات حسی و حرکتی، روی صندلی چرخ‌دار می‌نشینند، معضلی است اما دسته‌ای از این افراد که سابقه طولانی‌تری دارند، به‌گونه‌ای با این مشکل کنار آمده‌اند و کیفیت زندگی به دلیل محدودیت در حرکت مختل نمی‌شود. اما آنها مشکل دیگری دارند و آن عدم کنترل ادرار و مدفوع در این بیماران است که آنها را تحت فشار روحی می‌گذارد.
این موضوع در جامعه ما اهمیت بیشتری دارد چرا که ما هنوز در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که درگیر ملاحظات و تعارفات اجتماعی است و به عنوان مثال، مسائلی مثل دیدن یک فرد با کیسه ادرار در خیابان برای ما جا نیافتاده است در حالی که اگر دریک کشور دیگریک نفر با کیسه ادرار در خیابان راه برود یا کیسه ادرارش به کنار صندلی چرخ‌دارش متصل باشد، کسی نگاه نمی‌کند، اما ما در ایران در این زمینه‌ها، خیلی بیشتر تابو داریم و این موضوع، رنج بزرگی را هم برای بیماران به دنبال دارد.
- احتمالاً مسئله دیگر این است که برخی از این بیماران، افراد جوانی هستند که آینده را در پیش رو دارند و مشکلات جنسی، محدودیت‌های زیادی برای آنها به‌وجود می‌آورد.
بله، در این شرایط، ما با استفاده از پیشرفت‌های علمی به این نتیجه رسیدیم که اگر بخواهیم در رابطه با کارهای تحقیقاتی صحبت کنیم که منجر به پیوند عصب شود و سلسله اعصاب مرکزی مورد جراحی قرار گیرد یا کارهایی از این دست، زمان بسیار زیادی لازم است و در واقع ما فعلاً کیلومترها از این مسئله دور هستیم، پس با ابداع دستگاهی، درمان مقطعی انجام دادیم.
- این فاصله را با درمان قطعی داریم؟
نه، درمان قطعی که امکان‌پذیر نیست. این مورد در رابطه با درمان، حتی از نوع نسبی آن است، بنابراین روی آن اصلاً نمی‌توانیم حساب کنیم. ولی در همین شرایط اگر پاتوفیزیولوژی بیماری را در نظر بگیریم، می‌بینیم که در یک مرحله‌ای که قطع نخاع پیش آمده، می‌توان با استفاده از امواج الکترونیکی بین دو نقطه از اعصاب که ارتباطشان قطع شده، به شکل یک پل ارتباط برقرار کرد. در حقیقت ما با خودمان گفتیم چرا از این امکان بهره نگیریم، چرا که ما می‌توانیم خطی از سلسله اعصاب را به‌صورت یک پل دور بزنیم.
- در واقع بین دو نقطه جدا از هم ارتباط برقرار کنید؟
دقیقاً! مثلاً اگر فرض کنید نخاع در قسمتی آسیب دیده باشد و آن قسمت از بین رفته باشد، در حقیقت فرکانس‌هایی که از آن نقطه آسیب‌دیده باید به جدار روده یا مثانه برای ایجاد انقباض برود، فرستاده نخواهد شد. حالا اگر ما بیاییم و در قسمت انتهای نخاع، آنجا که پایین ضایعه است، تحریکی ایجاد کنیم، مثل این است که این تحریک از بالا به صورت طبیعی آمده است و بنابراین تحریک الیاف نخاعی به‌کار می‌افتند، ما این کار را با استفاده از یک سوند انعطافپذیر که به یک فرستنده قابل اتصال است، انجام داده‌ایم.
- نوع خاصی از سوند؟
بله، نوعی خاص که از الیاف کربنی است و آن را به‌وسیله عمل جراحی به ریشه‌های عصبی نشیمن‌گاه وصل می‌کنیم که آن هم به دستگاهی دیگر وصل است. این سوند به‌صورت رشته‌ای انعطافپذیر، با یک عمل جراحی بسته یا بیهوشی کوتاه مدت و یا به شکل سرپایی از ناحیه میانی نشیمن‌گاه، وارد کانال نخاع شده و دور نخاع در ناحیه‌ای که کنترل عملکرد دستگاه تناسلی را بر عهده دارد گره می‌خورد.
بخش دیگر سیستم دستگاه گیرنده‌ای است که در داخل بدن و در ناحیه زیر شکم کاشته می‌شود و از طریق یک دستگاه فرستنده کوچک که به‌وسیله بیمار کنترل می‌شود، فعال شده و با ارسال امواج الکترومغناطیسی، سوند را که در بین ریشه‌های S1 تا S4 نخاع بیمار قرار گرفته، تحریک و به این ترتیب به بیمار امکان می‌دهد هر زمان که نیاز به دفع یا برقراری رابطه جنسی داشت با تحریک بخش‌های کنترلی در نخاع، بخش‌های مربوطه را در بدن فعال کند. به این ترتیب معلولان قطع نخاعی قادر خواهند بود همانند افراد طبیعی، بر دفع ادرار و مدفوع خود کنترل داشته باشند.
این جراحی یا کل پیش‌درآمد و پس‌درآمدش، چیزی حدود 50 دقیقه طول خواهد کشید. در حقیقت مثل کسانی که پس از سالیان سال درمی‌یابند که زمان خروج ادرارشان کی است و باید سوند را به خود متصل کنند.
- این قضیه از طریق احساس جسمی که به وجود نمی‌آید؟ شکل روانی دارد؟
بله، این افراد از نظر روانی متوجه می‌شوند، بنابر این می‌توانند به جای این که سر ساعتی خاص سوند بزنند، از این دستگاه استفاده کنند تا ادرار و یا مدفوع از راه طبیعی آن خارج شود.
- از لحاظ مسایل جنسی و باروری چه‌طور؟
باروری، مسئله‌ای جدا از قدرت جنسی است. در این افراد از نظر روحی، خواست برقراری روابط جنسی وجود دارد اما این افراد به دلیل محدودیت‌های جسمی، نمی‌توانند این عمل را از لحاظ فیزیکی انجام دهند، یعنی فیزیولوژی‌شان این اجازه را به آنها نمی‌دهد. بنابر این با استفاده از همان فرکانس‌های یاد شده توان برقراری رابطه جنسی را می‌یابند.
- این اتفاق براساس سیکلی طبیعی انجام می‌شود؟
بله، سیکل طبیعی از لحاظ مسأله فیزیکی آن. چون می‌دانید که در انسان‌های عادی که از نظر جنسی هم مشکل ندارند، ایجاد روابط زناشویی، گاهی به دلیل وجود مسایل جانبی مثل مسایل روحی و... انجام نمی‌شود.
- شما فکر می‌کنید با توجه به مصدومین جنگی و بیماران قطع نخاعی که در ایران وجود دارند، نیاز اجرای این طرح در ایران چقدر است؟
خیلی زیاد، اتفاقاً دیروز از طرف انجمن بیماران آسیب دیده نخاع استان اصفهان، هیأتی برای دیدن من آمد و طبق آماری که آنها ارائه کردند فقط 1500بیمار قطع نخاعی در استان اصفهان وجود دارد، حالا شما اگر این آمار را به تمام کشور تعمیم دهید رقم خیلی زیادی به دست می‌آید و همین موضوع بیانگر نیاز زیاد این طرح در ایران است.
- امکان اجرای طرح در ایران تا چه اندازه است؟
این طرح با توجه به امکانات موجود در ایران، کاملاً قابل اجراست، اما زمان می‌برد. فکر می‌کنم اگر بخواهیم به جزئیات وارد شویم باید بگوییم که ما نیاز به انتخاب بیماران داریم و انتخاب هم اینگونه نیست که 80 درصد را رد کنیم و تنها 20 درصد را برگزینیم، بلکه برعکس، ممکن است 80 درصد بیماران، کاندیدای بهره‌مندی از این امکان باشند.
در واقع، ضایعه نخاعی هر چقدر بالاتر باشد، وضعیت بدتر می‌شود. یعنی در افرادی که ضایعه نخاعی گردنی دارند، نتیجه کمتری از کسانی که ضایعه در ناحیه پشتی یا ناحیه بالای کمر آنهاست خواهند گرفت. اما کسانی که ضایعه در ناحیه پشتی و نخاعی آنهاست، مناسب این کار هستند که در آن صورت ما آنها را انتخاب می‌کنیم و سپس روی آنها تست‌هایی را انجام می‌دهیم، یعنی در یک مرحله با استفاده از همین دستگاه، کنترل‌هایی را از خارج انجام می‌دهیم و در صورت مثبت بودن جواب، دستگاه را در بدن افراد، کار می‌گذاریم.
- آیا کاندیدا شدن برای این جراحی، وابسته به سن یا جنس است؟
خیر، مسأله سن و جنس وجود ندارد و هم در خانم‌ها و هم در آقایان امکان‌پذیر است.
- با توجه به امکانی که گفتید در ایران وجود دارد، شما چقدر حاضرید تا این دانش را به همکارانتان منتقل کنید؟
انتقال دانش یک نوع وظیفه است، حالا برخی مسایل جنبی، از نظر حرفه‌ای و صنفی و از لحاظ وظیفه‌‌مان در راستای تربیت دانشجو و همکاران که به آن خیلی اهمیت می‌دهیم وجود دارد و به هر حال اگر همکارانمان راغب باشند من همیشه آماده انجام این کار هستم.
کما این که دو سال پیش وقتی من روش عمل جراحی ترمیم شکستگی‌های مهره‌ها را به طریق جراحی بسته با تزریق سیمان به ایران آوردم، قبل از آن در ایران انجام نمی‌شد، اما الان این نوع جراحی به جایی رسیده که هم ست وسایل آن و هم موادش وجود دارد و هم همکارانی هستند که تعلیم دیده‌اند و این جراحی به صورت روتین انجام می‌گیرد، یعنی از دو سال پیش که اولین بار من این‌جا آن را انجام دادم، الان شاهد آن هستیم که در جراحی مشکل خاصی نیست و همکاران من به خوبی از پس آن برمی‌آیند. مورد دیگر نصب پروتز ستون فقرات و گردن بود که وقتی پارسال جراحی آن را شروع کردم، موضوع خارق‌العاده‌ای بود اما الان می‌بینیم که جراحان خوبی این کار را انجام می‌دهند و موفق هم هستند، یعنی نه تنها این دانش منتقل شده، بلکه جواب هم داده.
در مورد جراحی اخیر هم، قاعدتاً زمان می‌برد ولی بعد از مدتی مثلاً یک سال، خواهیم دید که جراحان دیگر هم این کار را با موفقیت انجام خواهند داد.
- وزارت بهداشت برای شما چه کرده؛ یا بهتر است بگوییم انتظار شما از دولت چیست؟
تا به این جا ما از دولت چیزی نخواسته‌ایم. اما چیزی که وجود دارد این است که برخی از بیماران استطاعت مالی دارند، برخی ندارند و از آنجایی که این دستگاه هزینه‌ای دارد و باید از شرکتی تهیه شود که در ایران هم نمایندگی‌اش وجود دارد ولی دستگاه ارزانی نیست و چیزی حدود 8 هزار یورو قیمت دارد.
البته اگر که به دفعات استفاده شود، مسلماً قیمت آن پایین‌تر خواهد آمد ولی در دستگاه به تنهایی نهایتاً چیزی حدود 5 هزار یورو یا چیزی حدود 5 میلیون تومان هزینه در برخواهد داشت، که اگر در تمام موارد هزینه بستری و جراحی و... ملاحظاتی اعمال شود، بیماران حداقل هزینه دستگاه را باید بپردازند و اگر تعداد افراد زیاد شود، مسأله تحویل مالی به وجود خواهد آمد و بیمه‌ها هم می‌توانند پوششی برای آن در نظر بگیرند.
البته به این نکته هم باید توجه شود که این جراحی ارزش بسیار زیادی دارد، چرا که بیمارانی که تا به حال سالیان سال، هزینه‌های زیادی برای شرکت بیمه داشته‌اند، حال مخازن کمتری به سازمان وارد می‌شود و بیماری که از لحاظ جسمی و روحی، افسرده بوده، احساس دیگری پیدا می‌کند و امید به زندگی چیزی است که معیار مادی نمی‌شود برایش در نظر گرفت، بنابر این به سرمایه‌گذاری در این زمینه می‌ارزد.
- فرمودید که این جراحی هنوز در ایران انجام نشده؟
خیر، فعلاً در مرحله معرفی طرح هستیم و در 6 ماه آینده، جراحی‌ها انجام خواهد شد، در این زمینه یک ضرب‌المثل آلمانی وجود دارد که می‌گوید: «مرغی که هنوز تخم نکرده، نباید در مورد تخم‌مرغش صحبت کرد» حالا بگذارید تخم بگذارد، بعد در مورد کیفیت تخم مرغش صحبت کنید.
البته در مورد این طرح، چند سالی به بررسی و تحقیق پرداختیم و الان به این نتیجه رسیده‌ایم که ما می‌توانیم تعداد زیادی بیمار را عمل کنیم و نتیجه این است و الان موقعش رسیده که در باره آن صحبت کنیم، قرار است بیماران را ارزیابی کنیم و تعداد کمتری را در ابتدای کار انتخاب می‌کنیم.
- در آلمان انجام شده است؟
بله! در آلمان بر روی موارد متعددی این جراحی را انجام داده‌ایم، در واقع این روش درمان تاکنون برروی 120بیمار از آلمان و کشورهای دیگر از جمله مجروحان فلسطینی با موفقیت انجام شده که پس از عمل، مشکل 80 درصد از آنها کاملاً رفع شده و 20درصدی که ضایعه در نواحی بالا بوده است امکان جراحی وجود نداشته.
- فکر می‌کنید، چقدر جوابی را که می‌خواستید از این طرح گرفته‌اید؟
ببینید! چیزی که از آن با عنوان بالا بردن امید به زندگی در افراد صحبت کردیم، موضوعی است که واقعاً به چشم می‌توان دید و همان که کسی از افسردگی رها می‌شود و زندگی شکل تازه‌ای برای او می‌گیرد، بسیار رضایت‌بخش است.
ما به عنوان پزشک، وکیل بیماران هستیم و این‌طور نیست که همه چیز کارخانه‌وار انجام شود، بلکه با بیمارها، روابط عاطفی داریم و روابط دوستی برقرار می شود. و در این پروسه ما هم از نظر عاطفی ارضا خواهیم شد. البته در ابتدای شروع هر طرحی بی‌توجهی نسبت به آن وجود دارد، اما وقتی آن طرح موفقیت‌آمیز می‌شود، جای خودش را هم باز می‌کند و بازخوردهای ناشی از آن به پیشبردش کمک خواهد کرد.
به عنوان مثال در یکی از جراحی‌ها با مردی روبه‌رو بودیم که زندگی زناشویی‌اش در حال از هم پاشیدن بود، همسر این آقا زن بسیار خوبی بود که نه شرایط فیزیکی همسرش بلکه افسردگی و اخلاق تند او باعث شده به فکر جدا کردن زندگی خود و فرزندانش باشد و ما با انجام این جراحی توانستیم روحیه بیمار را چنان بالا ببریم که مشکلات خانوادگی او هم برطرف شود و شاید این یکی از مهم‌ترین بازخوردهای این طرح باشد.
